Pytania powtórkowe do lekcji “Ryby”

Odpowiedzi

1. Ryby są doskonale przystosowane do życia w wodzie dzięki swojej budowie. Ich ciało ma opływowy (hydrodynamiczny) kształt, który zmniejsza opór wody podczas pływania. Dodatkowo skóra ryb jest często pokryta śluzem i łuskami, co jeszcze bardziej ułatwia poruszanie się w wodzie. Ryby posiadają płetwy, które umożliwiają sprawne przemieszczanie się i utrzymywanie równowagi. Oddychają skrzelami, które pozwalają im pobierać tlen rozpuszczony w wodzie. U wielu gatunków występuje również pęcherz pławny, który umożliwia im regulację zanurzenia.
2. Ryby żyją zarówno w wodach słodkich, jak i słonych, a ich wielkość może się znacznie różnić. Najmniejsze gatunki osiągają długość zaledwie kilku milimetrów, natomiast największe, takie jak rekin wielorybi, mogą dorastać do kilkunastu metrów.
3. Ryby są zmiennocieplne, co oznacza, że temperatura ich ciała zależy od temperatury otoczenia. Nie mają one zdolności do samodzielnego utrzymywania stałej temperatury ciała.
4. Narządem oddechowym ryb są wewnętrzne skrzela, które umożliwiają efektywną wymianę gazową w środowisku wodnym.
5. Skóra ryb zbudowana jest z dwóch warstw: zewnętrznego wielowarstwowego naskórka oraz położonej głębiej skóry właściwej. W naskórku znajdują się gruczoły śluzowe, natomiast w skórze właściwej obecne są komórki barwnikowe i łuski.
6. Śluz pokrywający ciało ryb zmniejsza tarcie między ciałem ryby a wodą, co ułatwia jej pływanie, a dodatkowo chroni przed uszkodzeniami i infekcjami.
7. Łuski ryb to cienkie, twarde struktury będące wytworem skóry właściwej. Ich główną funkcją jest ochrona przed urazami mechanicznymi i patogenami. Ułożone są w sposób dachówkowaty, co zapewnia elastyczność i ochronę.
8. U ryb wyróżnia się cztery główne typy łusek. Łuski plakoidalne mają ząbkowaty kształt i występują u rekinów i płaszczek. Łuski ganoidalne są romboidalne i występują np. u niszczukowatych. Łuski cykloidalne mają gładką powierzchnię i występują u ryb takich jak karp. Łuski ktenoidalne, czyli grzebykowate, są szorstkie i obecne np. u okonia.
9. Układ szkieletowy ryb obejmuje czaszkę, kręgosłup i szkielet płetw. Czaszka jest nieruchomo połączona z kręgosłupem, który zbudowany jest z kręgów. Ryby nie posiadają klatki piersiowej – funkcję ochronną narządów wewnętrznych pełnią żebra. Płetwy ryb zbudowane są z licznych promieni kostnych.
10. Łuki skrzelowe odegrały kluczową rolę w ewolucji ryb. Z pierwszego łuku powstały szczęki i żuchwa, z drugiego – elementy zawieszenia aparatu szczękowego, a pozostałe łuki tworzą podporę skrzeli.
11. Ryby chrzęstnoszkieletowe mają szkielet zbudowany z chrząstki, nie posiadają pokryw skrzelowych ani pęcherza pławnego, a ich układ wydalniczy i rozrodczy kończy się kloaką. Dochodzi u nich do zapłodnienia wewnętrznego i występuje jajożyworodność. Z kolei ryby kostnoszkieletowe mają szkielet kostny, posiadają pokrywy skrzelowe, pęcherz pławny, otwór odbytowy, a ich rozmnażanie odbywa się poprzez zapłodnienie zewnętrzne – są one zazwyczaj jajorodne.
12. Układ pokarmowy ryb rozpoczyna się od jamy gębowej, a następnie obejmuje przełyk, żołądek, jelito cienkie i grube. Zęby ryb służą do chwytania i przytrzymywania pokarmu. W rybach kostnoszkieletowych jelito kończy się odbytem, a w chrzęstnoszkieletowych kloaką.
13. Otwór odbytowy służy wyłącznie do usuwania niestrawionych resztek pokarmu. Kloaka natomiast jest wspólnym ujściem układów: pokarmowego, wydalniczego i rozrodczego.
14. Układ krwionośny ryb jest zamknięty i jednoobiegowy. Składa się z serca żylnego, w którym przepływa wyłącznie krew odtlenowana. Serce zbudowane jest z zatoki żylnej, przedsionka i komory, a u ryb chrzęstnoszkieletowych występuje także stożek tętniczy. Krew przepływa przez serce tylko raz w jednym cyklu krążenia.
15. Krew utlenowana to taka, która związała tlen bez zmiany swojej struktury chemicznej (np. hemoglobina → oksyhemoglobina). Krew utleniona natomiast zawiera substancje, które przeszły reakcję utlenienia, czyli zmieniły strukturę (np. methemoglobina), przez co nie są zdolne do przenoszenia tlenu.
16. W mechanizmie przeciwprądów krew w skrzelach płynie w kierunku przeciwnym do przepływu wody, co umożliwia bardziej efektywną wymianę gazową – dzięki stałej różnicy ciśnienia parcjalnego tlenu.
17. Ryby duszą się po wyjęciu z wody nie dlatego, że powietrze jest dla nich toksyczne, ale dlatego, że skrzela ulegają sklejeniu i zapadnięciu, przez co nie mogą przeprowadzać efektywnej wymiany gazowej w suchym środowisku.
18. U ryb kostnoszkieletowych woda wpływa do jamy gębowej, przepływa przez skrzela i wypływa pod pokrywami skrzelowymi. U ryb chrzęstnoszkieletowych, np. rekinów, woda dostaje się przez tryskawkę, czyli otwór za okiem, i wypływa przez szczeliny skrzelowe.
19. Ciało ryb ma opływowy kształt, pokryte jest śliską skórą i łuskami, co zmniejsza opór wody. Posiadają płetwy, które umożliwiają sprawne poruszanie się i utrzymywanie równowagi. Ryby oddychają skrzelami, a wiele gatunków ma także pęcherz pławny, który reguluje zanurzenie.
20. Pęcherz pławny to wypełniony gazem narząd, który umożliwia rybie utrzymanie się na określonej głębokości bez zużywania energii. Może także wspomagać słuch i, u niektórych ryb, służyć do oddawania dźwięków.
21. Układ wydalniczy ryb tworzą nerki pranerczowe, których jednostką funkcjonalną jest nefron. Mocz wydalany jest przez otwór wydalniczy (u kostnoszkieletowych) lub kloakę (u chrzęstnoszkieletowych).
22. Ryby słodkowodne żyją w środowisku hipotonicznym, przez co woda wnika do ich organizmu. Nie piją wody, a jej nadmiar usuwają w postaci rozcieńczonego moczu. Ich skrzela aktywnie pobierają sole mineralne. Ryby słonowodne natomiast żyją w środowisku hipertonicznym, piją wodę morską, wydalają zagęszczony mocz, a nadmiar soli usuwają przez specjalne komórki solne w skrzelach.
23. Ryby słodkowodne wydalają głównie amoniak, natomiast ryby słonowodne i chrzęstnoszkieletowe – mocznik.
24. Mózg ryb składa się z pięciu części: kresomózgowia, międzymózgowia, śródmózgowia, móżdżku i rdzenia przedłużonego. Ryby mają dobrze rozwinięte zmysły – widzą, słyszą, wyczuwają ruchy wody i zapachy.
25. Linia naboczna to narząd zmysłu umożliwiający rybie wykrywanie drgań i ruchów wody, co pozwala jej orientować się w przestrzeni, omijać przeszkody i reagować na obecność innych organizmów.
26. Ryby mają ogromne znaczenie w przyrodzie i dla człowieka. Są ważnym elementem łańcuchów troficznych, stanowią źródło pożywienia i surowców dla przemysłu (np. tran). Wykorzystywane są także jako organizmy modelowe w badaniach biologicznych. Niektóre gatunki mogą być żywicielami pośrednimi pasożytów, dlatego ważne jest ich odpowiednie przygotowanie do spożycia.